Jak stworzyć emocjonalną apteczkę i zadbać o odporność emocjonalną dziecka

Kilka lat temu psycholog kliniczny dr Guy Winch  zwrócił uwagę na fakt, że już od najmłodszych lat uczy się dzieci, jak dbać o swoje ciała. Kiedy chorują, dostają leki, uważność i opiekę. Natomiast kiedy ich psychika doznaje typowych urazów takich jak odrzucenie, samotność, porażka, strata, niska samoocena, uporczywe rozpamiętywanie czy dokuczliwe poczucie winy bardzo często nikt nie pokazuje im jak mają sobie z nimi poradzić. Dorośli czują się bezradni i reagują stwierdzeniami; nie przesadzaj lub weź się w garść. W konsekwencji dzieci  uczą się stosować  nieefektywne i szkodliwe strategie takie jak: tłumienie, zaprzeczanie, wypieranie i odcinanie się od emocji.

Warto od razu zwrócić uwagę że stłumione emocje nie znikają. Mało tego: istnieje duże prawdopodobieństwo, że jeszcze się nasilają. Długotrwałe unikanie wyrażania emocji wzmocni lęk przed nimi i jeszcze bardziej zwiększy tendencje do uciekania od nich. W rezultacie doprowadzi do jeszcze większego napięcia i stresu, zamknięcia się w sobie, wypalenia i zaburzonych reakcji.

Trzeba zdać sobie sprawę, że emocje są ciągle niedoceniane. W szkole dzieci uczą się budowy pantofelka, ale nikt nie objaśnia im, jak nazywać i interpretować tego co właśnie przeżywają. W rozmaitych przekazach kulturowych zajmowanie się emocjami uważane jest za infantylne. Bycie emocjonalnym często jest kojarzone z utratą kontroli. Wielu dorosłych nie ufa emocjom, sądząc, że są objawem słabości. Uważają oni, że prościej byłoby nie czuć nic. Co więcej przez setki lat synonimem wychowania była emocjonalna powściągliwości. Rodzice często nieświadomie zaprzeczają emocjom dziecka, negują powody do smutku czy lęku, umniejszają, wyśmiewają jego uczucia lub ekspresje. Mówią do dzieci: chłopaki nie płaczą, złość piękności szkodzi, nie wymyślaj, jakie problemy może mieć dziecko w twoim wieku?,wszyscy są zadowoleni, a ty nie, nie histeryzuj, nie maż się.

Reasumując brak konstruktywnych sposobów radzenia sobie z emocjami przy jednocześnie panujących przekonaniach i przekazach kulturowych skazuje dorosłych i dzieci na samotne zmaganie się z wyzwaniami życia i presją otoczenia oraz zniszczeniem zdrowia psychicznego.

Co najmniej 80% sukcesu w dorosłości pochodzi z inteligencji emocjonalnej – Daniel Goleman.  Odporność emocjonalna to składowa zdrowia psychicznego, a baza emocjonalna jest podstawą dla kompetencji społecznych. Emocje chronią zdrowie psychiczne. Dobre rozpoznawanie emocji wpływa na poczucie własnej wartości, czyni odpornym psychicznie, pomaga w życiu, w relacjach, w skutecznym biznesie. Pozwala poznać potrzeby, zrozumieć siebie i innych, świadomie reagować na bodźce oraz prawdziwie zmotywować się do działania. Nie może być mowy o przywództwie, empatii, asertywności, współpracy czy perswazji bez emocji. Edukacja emocjonalna to podstawa niezbędna do życia w dobrostanie i wzmocnienia odporności psychicznej.

Warto podkreślić, że konstruktywne radzenie sobie z emocjami to dostrzeganie, nazywanie i wyrażanie ich w sposób, który nie krzywdzi innych ani nas samych. Inteligencja emocjonalna związana jest z szerokim spektrum kompetencji psychologicznych (samoświadomość, samoocena, samokontrola) społecznych (empatia, asertywność, perswazja, przywództwo, współpraca) oraz prakseologicznych (motywacja, zdolności adaptacyjne, sumienność). Czasem potrzeba całego życia, wielu nauczycieli oraz ćwiczeń, by opanować tę sztukę. Dobrze jest więc by dorosły był wyrozumiały dla la siebie i dzieci w procesie uczenia się.

Dorośli powinni traktować higienę psychiczną w takim samym stopniu jak higienę jamy ustnej albo ciała. To czas, żeby stworzyć psychologiczną apteczkę zdrowia psychicznego, którą dzieci poniosą ze sobą przez całe życie. Czego zatem warto nauczyć siebie i dziecko o emocjach.

Dbaj o higienę psychiczną w takim samym stopniu jak higienę ciała

Dorosły powinien sobie uświadomić i nazywać urazy psychiczne. Aby nadać im należytą rangę, pomocne będą porównania do kontuzji fizycznych. Na przykład odrzucenie jest odbierane przez psychikę jak emocjonalne skaleczenie, samotność to przypadłość słabych mięśni związków, strata i trauma są jak złamanie kości, a uporczywe poczucie winy to rozdrapywanie ran.Podobnie ma się sprawa z poczuciem winy (trucizna), porażką (zapalenie płuc) i z niskim poczuciem własnej wartości (osłabiony układ odpornościowy).

Nazywaj emocje, rozmawiaj o nich i daj czas na refleksje

Warto identyfikować i nazywać swoje emocje. Mówić o nich. Być ciekawym tego, co dana emocja mówi o dorosłym i o sytuacji. Znaleźć o źródło emocji – bodziec, który je wywołał np. słowa, specyficzny ton głosu, gest, sytuacja, wspomnienie, zachowanie.

Rodzic może opowiedzieć o swoim dniu, o przeżywanych emocjach. Szczególnie cenna będzie dyskusja o emocjach, myślach i zachowaniach bohaterów bajek, książek, seriali, filmów czy spektakli w teatrze.

Traktuj emocje jak ważne wiadomości – swoją sygnalizację.

Emocje można porównać do kontrolek w aucie, które – świecąc – wskazują , co się dzieje w pojeździe. Warto potraktrować je jak wiadomości od nas samych do nas samych.Na początek warto przyjrzeć się czterem podstawowym emocjom. I tak złość mówi oj integralności, o przekroczonych granicach albo przez samego siebie (np. obiecałam sobie, że nie będę brać nadgodzin w tym miesiącu, a kolejny dzień zostaję po godzinach), albo przez innych. Złość krzyczy o niezaspokojonych potrzebach. Złość porusza energią i pobudza do działania. Smutek pokazuje, że musimy się zatrzymać, zwolnić tempo. Przynosi refleksję i pozwala dostrzec to, co naprawdę cenne.Najczęściej sprawia,że chce się pobyć samemu. Dzięki niemu można przetrwać straty i się wyciszyć. Jest niezbędny do regeneracji.. Radość daje energię i motywację do działania. Pokazuje stan idealny. Ta emocja mobilizuje ku czemuś. Mówi: jest dobrze, kontynuuj, dajesz sobie radę. Natomiast strach to już ostrzeżenie, ochrona przed zagrożeniem lub przypomnienie o ostrożności. Mówi do „uważaj”. Może też informować, że się rozwijamy, że kroczymy po nowych, nieznanych obszarach. Często związany jest z reakcją stresową.

Naucz się rozpoznawać reakcje z ciała oraz wiązać je z emocjami.

Cenne jest przyjrzenie się temu, jak przeżywa się emocje, jak czujesz się je w ciele, co się dzieje z oddechem. Zaobserwowanie napięcia bądź rozluźnienia, Czy to co czuje daje energię, czy ją zabiera, czy chcesz się sam, czy wręcz przeciwnie – szuka się kontaktu. Naucz się eiąż reakcję z ciała z emocjami np. Czujesz skurcz w żołądku – to pewnie oznacza, że się denerwujesz.

Po prostu przeżywaj

Pomocne będą tu: świadomy oddech, odczuwanie tego co się dzieje w ciele, porównanie emocje do chmur płynących po niebie,obserwacja myśli przychodzących do głowy. koncentracja na napiętych miejscach i świadome ich rozluźnianie. Można porównać emocje do chmur płynących po niebie. Warto przyjrzeć się co dorosły robi z przeżywanymi właśnie emocjami: odpycha je, chce zatrzymać, zajmuje się czymś innym, żeby o nich nie myśleć, czy właśnie je przeżywa.

Nie dziel emocji na dobre i złe. Wszystkie są potrzebne, dlatego akceptuj każdą emocję. 

Cokolwiek dorosły czy dziecko czują jest w porządku. Sam fakt, że to czują, jest wystarczającym powodem, by to czuć. Czujemy bo jesteśmy ludźmi. Należy akceptować wszystkie emocje – zarówno swoje, jak i dzieci. Zaprzeczanie uczuciom nie spowoduje, że dziecko przestanie czuć daną emocję. Sprawi, że poczuje się niezrozumiane i często bezsilne. Nie powinno się mówić: nie bój się, nie smuć się, nie czuj.

Bądź odpowiedzialny za swoje zachowanie

Akceptacja emocji nie oznacza akceptacji każdego zachowanie. Nie należy utożsamiać doświadczania emocji z ich wyrażaniem. Może to powodować lęk przed emocjami oraz ich unikanie. Przeżywanie np. złości nie jest równoznaczne z tym, że na kogoś nakrzyczymy lub trzaśniemy drzwiami. Warto akceptować emocje i ewentualnie wzmacniać bądź ograniczać zachowania. Trzeba pamiętać również, że to nie ludzie i ich postępowanie wywołują emocje, ale sposób,ich interpretacji i postrzegania.Jak pisał Marshall B. Rosenberg, twórca Porozumienia bez przemocy: jesteśmy niebezpieczni, gdy nie jesteśmy świadomi naszej odpowiedzialności za to, jak się zachowujemy, myślimy i czujemy.

Naucz się regulować emocje

Regulację emocjonalną można porównać do regulacji poziomu dźwięku w słuchawkach albo światła w pomieszczeniu. Tak samo należy regulować siebie w odpowiedzi na bodźce, które docierają do ciebie z zewnątrz..Regulacja emocji oznacza, że dorosły potrafi dać sobie wyciszenie, opiekę nad potrzebami ciała i zagwarantować stabilność psychiczną. I dopiero z tego miejsca wychodzi do relacji i kontaktów z ludźmi. Dzięki temu może działać optymalnie.

Żeby skutecznie regulować emocje trzeba zdać sobie sprawę z tego, że każda adaptacja do nowej sytuacji lub zmiana będzie wiązała się ze stresem. Niezależnie od nastawienia do zmiany (pozytywnego czy oporowego) przyjdzie trudniejszy moment zwątpienia i wątpliwości. Z poziomu psychologicznego nie ma możliwości przejścia zmiany bez trudniejszych emocji. U dzieci takie sytuacje to np. zmiana planu, pójście po raz pierwszy do przedszkola. Przykłady regulacji emocji to: ćwiczenia oddechowe, medytacja, relaksacja, ruch, reinterpretacja poznawcza emocji, przewartościowanie celów, kontakt z innymi, dzielenie się swoimi emocjami, poszukiwanie wsparcia i pomocy. Przykłady dysregulacji to nadmierne nasilenie emocji (przytłoczenie, panika, trauma), nadmierne wyciszenie emocji (odrętwienie, apatia), używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych, „zajadanie” emocji (słodycze, przekąski), uporczywe odkładanie czy unikanie, izolowanie społeczne, nadmierne krytykowanie siebie lub innych, obrażanie się, nieproszenie o pomoc, niemówienie o swoich emocjach, przeżyciach, problemach. 

Warto zapamiętać, że to  co sprzyja odporności emocjonalnej, to zdrowe relacje, bliskość, bezpieczeństwo, poczucie humoru, samoakceptacja, pomaganie innym oraz zabawa.

Polecane książki do edukacji emocjonalnej dzieci:

• „Magiczny dom” Boguś Janiszewski – Bajka edukacyjna wspierająca rozwój emocjonalny dziecka. Pozycja przeznaczona jest dla dzieci w wieku 7-9 lat, a jej celem jest pokazanie dzieciom i ich rodzicom dlaczego inteligencja emocjonalna jest tak ważna. Publikacja zawiera również scenariusze do bajkoterapii, które pomogą każdemu rodzicowi w rozmowie z dzieckiem o bajce i o emocjach.

https://magicznydom.zaczytani.org/

• „Kolorowy Potwór”, Anna Llenas, Wydawnictwo Mamania

Zajrzyj na stronę Biblioteczka- Apteczka, żeby dowiedzieć się jak pracować z książką.Kolorowy potwór

• „A królik słuchał”, Cori Doerrfeld, Wydawnictwo Mamania Dedykowane Dla ucznia (7-10 lat) .Kod ISBN: 9788365796868

https://biblioteczka-apteczka.pl/2019/09/26/a-krolik-sluchal/

• „Nieustraszeni”, Elsa Punset, Wydawnictwo Mamania

https://biblioteczka-apteczka.pl/2022/04/14/nieustraszeni/

• „Bajka o lęku”, Agnieszka Jucewicz, Wydawnictwo Agora

https://biblioteczka-apteczka.pl/2023/11/23/ksiazki-dla-dzieci-o-leku-i-strachu/

• „Bajki o uczuciach”, Wojciech Kołyszko, Jovanka Tomaszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

https://biblioteczka-apteczka.pl/2016/12/06/garsc-radosci-szczypta-zlosci/

Po więcej inspiracji zapraszamy na:

https://biblioteczka-apteczka.pl/category/tematy/emocje-jak-je-rozpoznawac-nazywac-i-wyrazac/

Misją Fundacji Zaczytani.org jest dbanie o dobrostan i zdrowie poprzez promocję czytelnictwa oraz edukację społeczną.

Więcej o fundacji:

https://www.facebook.com/zaczytani.org
https://www.instagram.com/zaczytani_org/
www.zaczytani.org